İdrar Yolu Enfeksiyonu Nedir, Nasıl Oluşur?

Solunum yolu enfeksiyonlarından sonra çocukluk çağında en sık karşılaşılan enfeksiyonlardır. Mikroorganizmaların idrar yollarına bulaşması, yerleşmesi ve burada çoğalması sonucunda oluşur. Bu bulaşma genellikle barsaklarda yani gaytada bulunan bakterilerle olur ve enfeksiyon aşağı idrar yollarından yukarı idrar yollarına doğru ilerler.

Çocukluk çağında idrar yolu enfeksiyonları bazı hastalarda kalıcı böbrek hasarına ve böbrek yetmezliğine yol açabilmesi nedeniyle doğru tanı konularak uygun tedavi edilmesi ve böbrek hasarı açısından risk altındaki hastaların belirlenmesi önemlidir. Böbrek hasarı oluşma riski 5 yaşından önce, özellikle de 2 yaşından önce daha yüksektir.

Böbrek hasarı açısından en önemli risk faktörlerinden biri vezikoureteral reflü olarak isimlendirilen idrar torbasından böbreklere doğru idrarın geri kaçışıdır. İdrar yollarında doğuştan olan anormalliklerden bir diğeri de idrar kanallarında idrar akımına engel olan darlıkların bulunmasıdır. İşeme disfonksiyonu olarak isimlendirilen idrar torbasının işlev bozukluğu da önemli bir risk faktörüdür.

İdrar yolu enfeksiyonu geçiren çocukların yaklaşık üçte birinde bu bozukluklardan birinin bulunma olasılığı vardır. Bu nedenle idrar yolu enfeksiyonu tanısı alan bir çocuk bir yandan uygun şekilde tedavi edilirken bir yandan da bu anormalliklerin varlığı açısından incelenmelidir.

İdrar yolu enfeksiyonunu kolaylaştıran faktörler nelerdir?
1-Üriner sistem taşları
2-Böbreklerde kistler
3-Sünnet derisi
4-İşeme disfonksiyonu
5-Vezikoureteral reflü ve diğer idrar yolu anormallikleri.
6-Kabızlık

İşeme disfonksiyonu (nörojenik mesane):
Sık idrara çıkma, idrar kaçırma, ani idrara sıkışma hissi gibi belirtileri vardır. Çocuk idrar kaçırmamak için bacakları çaprazlama, çömelme gibi hareketler yapar. Bu çocuklarda kabızlığa da sık rastlanır.

Özellikle sıkı tuvalet eğitimi verilen çocuklarda daha sık görülür. Bu nedenle tuvalet eğitimi döneminde çocuğa idrar kaçırmaması için baskı yapmak yerine düzenli aralıklarla tuvalete oturup, idrar yapması yönünde telkinde bulunulması ve tuvalete idrar yaptığında bu davranışının onaylanması daha doğrudur. 2 yaşından küçük çocuklara tuvalet eğitimi verilmemelidir.

Vezikoureteral Reflü (VUR): Normal şartlarda idrar kesesine gelen idrar böbreğe geri dönmez. İdrarın mesaneden üreter (üst idrar kanalı) ve böbreğe geri kaçışıdır. Reflü varlığında bakterilerin böbreğe ulaşması kolaylaşır. Özellikle ateşli idrar yolu enfeksiyonlarında bakterilerin böbreğe çıkarak iltihabi hasarlanma yapma ihtimali artar.

İdrar yolu enfesiyonunun belirti ve bulguları nelerdir?
Hastanın yaşına göre belirti ve bulgular değişiklik gösterebilir. Ateş, kilo alamama, kusma, ishal, huzursuzluk, sarılık, kötü kokulu idrar, halsizlik, karın ağrısı, kabızlık, işeme alışkanlığında değişiklik (sık idrara çıkma, idrar kaçırma), ağrılı idrar yapma, kötü kokulu idrar, büyüme geriliği gibi bulguların varlığında idrar yolu enfeksiyonu olabileceği düşünülmelidir.
İdrar yolu enfeksiyonunun yerleşim yerine göre de belirti ve bulgular değişebilir.

-Enfeksiyon sadece aşağı idrar yollarını etkilemiş, böbreklere kadar çıkmamış ise; Ağrılı idrar yapma, yanma hissi, sık idrara çıkma, kasıklarda ağrı, idrar kaçırma vardır.

-Böbrekleri de tutan bir enfeksiyon varsa; Ateş, titreme, sırt ve böğür ağrısı, kusma, kilo kaybı, genel durumunda bozukluk görülür.

Özellikle böbrekleri tutan idrar yolu enfeksiyonu olan hastalarda böbrek hasarı oluşma riski vardır. Bu nedenle ateşli idrar yolu enfeksiyonu geçiren özellikle de 5 yaş altındaki çocukların hem hızla tanı konarak uygun tedavisine başlanmalı hem de idrar yolu anormallikleri açısından ileri incelemeler yapılmalıdır.

İdrar yolu enfeksiyonlarında tanı nasıl konur?
Ateş, kusma, huzursuzluk, karın ağrısı, işeme zorluğu şikayetlerinden biri olan her hastada idrar tahlili yapılmalıdır. İdrar yolu enfeksiyonu tanısı idrar tahlili ve idrar kültürü ile konulur.

Bunun için öncelikle doğru idrar örneği alınmalıdır. Doğru idrar örneği tuvalet eğitimini tamamlamış büyük çocuklarda ılık su ile perine bölgesi temizliği yapıldıktan sonra orta akım idrarı alınması ile sağlanır.

İdrar kontrolü olmayan küçük çocuklar ve bebeklerde ise kız ve erkek bebekler için ayrı hazırlanmış idrar torbaları kullanılır. Bunun için de genital bölge uygun şekilde temizlendikten sonra idrar torbası genital bölgeye yapıştırılır. Bebek idrar yapmadığı taktirde 30 dakikada bir tekrar temizlik yapılarak yeni torba takılması uygundur. Bebeği yüzüstü elimizin üzerine yatırarak bel bölgesinde belkemiğinin iki yanının diğer elle sıvazlanması bebeğin idrar yapmasını hızlandıran bir manevradır.

İdrar torbası ile alınan idrar örnekleri özellikle idrar kültürü sonuçlarında hatalı sonuçlara yol açabilir. Genital bölgeden bulaşan mikroplar İYE varmış gibi hatalı sonuçlara neden olabilir. Bu nedenle bazı durumlarda yanlış tanı konulmasını engellemek için idrar sondası ile idrar kesesine girerek veya idrar kesesine dışarıdan direkt enjektör ile girerek idrar örneği alınmalıdır. Bu iki yöntemin doğru idrar örneği almak açısından güvenilirliği daha yüksektir. Yanlış tanı konulmasını ve gereksiz yere tedavi ve ileri incelemeler yapılmasını önlemek açısından doktorun gerekli gördüğü durumlarda bu iki yöntemden birine başvurulmalıdır. Her iki yöntemin de bebeğe herhangi bir zararlı etkisi yoktur.

Hangi hastalara ileri incelemeler yapılmalıdır?
-5 yaşından küçük idrar yolu enfeksiyonu geçiren her çocuğa
-Ateşli idrar yolu enfeksiyonu geçiren her çocuğa
-İdrar yolu enfeksiyonu geçiren her erkek çocuğa
-Ultrasonografi’de anormallik olan çocuklara
-Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu geçiren çocuklara

Bu çocukların tanı ve tedavileri Çocuk Nefroloji Uzmanları tarafından planlanmalı ve takip edilmelidir.
İdrar yolu enfeksiyonlarının Oluşmasını 

Önlemek İçin Neler Yapılabilir?
Bol su içilmesi
Düzenli aralıklarla (2-3 saat) tuvalete gidilmesi
Kabızlık varsa tedavi edilmesi
Tuvalette temizliğe büyük önem verilmesi enfeksiyondan korunmada faydalıdır.